Een tijdje geleden las ik een artikel in dagblad Trouw waarin sociaal geograaf Josse de Voogd en politiek historicus René Cuperus stelden dat steeds meer Nederlanders zijn afgehaakt. ‘’Zo’n één derde tot 40 procent van de Nederlanders zit inmiddels in de ‘risicogroep’. Zij zijn al afgehaakt, of lopen de kans om helemaal af te haken’’. Afgehaakte Nederlanders zijn mensen die zich niet meer vertegenwoordigd en gerespecteerd voelen door de politiek. Hun vertrouwen in de politiek is tot een dieptepunt gezakt.
Om dat vertrouwen van burgers in de politiek te versterken wordt vaak geopperd om burgers beter te betrekken bij besluitvorming. Anders gezegd: de politiek moet het begrip participatie invulling geven. Veel onderzoek laat zien dat het betrekken van burgers bij besluitvorming voordelen oplevert. Zo draagt burgerparticipatie bij aan het versterken van het vertrouwen van burgers in politieke beslissingen, vergroot het de sociale cohesie, draagt het bij aan het betrekken van individuele burgers bij besluitvorming (inclusie) en kan het de kwaliteit van besluiten vergroten. Gemeentebelang benadrukt daarom al jaren het belang van het betrekken van belanghebbenden bij de besluitvorming.
Het participatieproces rondom de stationsomgeving in Nunspeet heeft laten zien hoe positief participatie kan uitpakken. Door inwoners al vanaf het begin te betrekken bij de planvorming ligt er nu een ontwerp die kan rekenen op een groot draagvlak vanuit de Nunspeetse samenleving. Participatie geslaagd!
Participatie is echter niet altijd succesvol. Dit komt met name doordat er onvoldoende aandacht wordt besteed aan de representativiteit en kwaliteit van participatiesessies.
Ten eerste, de representativiteit. Nog te vaak is hiervan geen sprake. Hierdoor is het vooral de hoogopgeleide, witte man (ook wel participatie-elite genoemd) die uiteindelijk invloed heeft op besluitvormingsprocessen. Het niet betrekken van bepaalde groepen mensen bij participatieprocessen kan de uitkomst van besluiten echter significant beïnvloeden. Het belang van de participatie-elite kan namelijk heel anders zijn dan die van een alleenstaande ouder met een laag inkomen. Uiteindelijk kan participatie dan een tegenovergesteld effect hebben van beoogd. Participatie leidt dan niet tot méér inclusie, maar juist tot minder inclusie.
Ten tweede is de kwaliteit van participatie erg belangrijk. Nog te vaak is deze kwaliteit te laag, bijvoorbeeld omdat participatie vooral gezien wordt als ‘moetje’ in plaats van een kans om gezamenlijk tot beter beleid te komen. Daarnaast is de daadwerkelijke invloed van burgers bij veel participatiebijeenkomsten vaak beperkt. Dit kan resulteren in boze en teleurgestelde inwoners aangezien zij stellen dat er niet voldoende met hun inbreng is gedaan. Deze mensen zijn vaak dusdanig teleurgesteld dat ze bij volgende participatieprocessen afhaken Hierdoor wordt (opnieuw) het tegenovergestelde bereikt van wat beoogt werd. Niet een tevreden burger, maar een extra afgehaakte burger die het vertrouwen in de politiek is verloren.
Het participatieproces rondom de stationsomgeving heeft inzichtelijk gemaakt hoe waardevol participatie kan zijn. Essentieel is echter dat er wordt voldaan aan de twee randvoorwaarden representativiteit en kwaliteit. Wanneer hieraan niet wordt voldaan, kan participatie paradoxaal genoeg leiden tot een steeds grotere groep afgehaakte inwoners. Gemeentebelang is zich hier van bewust en zal daarom blijven hameren op het belang van een goede representatie en hoge kwaliteit van (toekomstige) participatiebijeenkomsten!
Thomas van den Hoorn
